جلسه خواستگاریجلسه خواستگاری، یکی از زیباترین مراسم‌ها در زندگی والدین و جوان می‌باشد لذا باید سعی شود که به بهترین نحو و با کیفیت عالی برگزار شود تا خاطره خوشی از آن در ذهن پایدار بماند. فهرست مندرجات۲ - احکام فقهی خواستگاری ۲.۱ - تدلیس در خواستگاری ۲.۲ - شرایط جواز نگاه در خواستگاری ۲.۳ - خواستگاری در حال احرام ۲.۴ - خواستگاری با ترک عمدی طواف نساء ۳ - سوالات زمان خواستگاری ۳.۱ - پاسخ سوال اول ۳.۲ - پاسخ سوال دوم ۳.۳ - پاسخ سوال سوم ۴ - محور گفتگوی حضوری ازدواج ۴.۱ - نکات گفتگو ۵ - چند تذکر ۶ - سوالات تخصصی ۶.۱ - مسائل شخصی ۶.۲ - امور مذهبی ۶.۳ - خصوصیات روحی و عاطفی ۶.۴ - وضعیت اقتصادی ۶.۵ - زندگی آینده ۶.۶ - الگوی خانوادگی ۷ - پانویس ۸ - منبع ۱ - نکته قبل از خواستگاریقبل از جلسه خواستگاری توجه شما را به نکته‌ای جلب می‌نماییم: ازدواج مراحلی دارد؛ قبل از عقد و بعد از عقد. مرحله قبل از عقد هم خود مراحلی دارد که یکی از آن مراحل مساله خواستگاری می‌باشد و کسی که به خواستگاری می‌رود حتما باید مراحل قبل از آن‌را نیز به خوبی و به طور کامل طی نموده باشد، از جمله تحقیق از طرف مقابل، تا به شناخت نسبتاً کاملی از همسر آینده خود دست پیدا کند. و هر قدر در این زمینه بیشتر دقت کند زندگی با موفقیتی در پیش رو دارد و هر میزان که به مساله تحقیق کم توجهی کند و احساسی عمل نماید پایه‌های زندگی آینده خود را سست بنا نهاده است. ۲ - احکام فقهی خواستگاریدر فقه برای خواستگاری احکام و مقرراتی بیان شده است. ۲.۱ - تدلیس در خواستگاریخواستگاری و صحبت‌ها و قول و قرارهای آن درصورتی‌که عقد ازدواج مبنی بر آن شود از جهت شرعی تعهدآور خواهد بود؛ از جمله اینکه اگر اوصافی برای دختر و پسر ذکر شود در صورت خلاف واقع بودن تدلیس بوده و آثار آن را به دنبال دارد. امام خمینی در این باره می‌نویسد: همان‌طور که تدلیس در عیوبی که موجب خیار فسخ است؛ مانند دیوانگی و کوری و غیر این‌ها تحقق می‌یابد، همچنین در مطلق نقص‌ها مانند یک چشم بودن و مانند آن با مخفی نمودن آن تحقق پیدا می‌کند. و همچنین در صفات کمال مانند شرف و حسب‌ونسب و جمال و بکارت و غیر این‌ها، به اینکه زن را به این صفات توصیف کند با اینکه فاقد آنها می‌باشد. و اولی - یعنی تدلیس در عیوبی که موجب خیار است - اثری ندارد، مگر اینکه زوج در گرفتن مهر به تدلیس‌کننده رجوع کند، چنان که گذشت، ولی خیار، فقط به‌خاطر خود وجود عیب است (نه تدلیس). و اما دومی - و آن تدلیس در بقیّه انواع نقص و در صفت کمال است - پس موجب خیار فسخ است درصورتی‌که نداشتن نقص یا وجود صفت کمال به طور اشتراط در عقد ذکر شده باشند و توصیف زن به آن در عقد ملحق به اشتراط است اگرچه به‌صورت و عبارت شرط کردن نباشد، مانند اینکه بگوید: «زوجتک هذه الباکرة او غیر الثیبة». بلکه ظاهر آن است که اگر او را به صفت کمال یا نداشتن نقص قبل از عقد در وقت خواستگاری و گفتگو، توصیف نماید، سپس ازدواج را بر اساس آنچه که ذکر شده واقع سازد به منزله شرط کردن می‌باشد، پس موجب خیار است. و اگر بعد از عقد و بعد از دخول، عیب و امثال آن معلوم شود و فسخ را اختیار نماید و مهر را پرداخت کند به تدلیس‌کننده رجوع می‌کند.» [۱]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۳۱۷، کتاب النکاح، القول فی العیوب الموجبة لخیار الفسخ و التدلیس، مسالة۱۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
۲.۲ - شرایط جواز نگاه در خواستگاریکسی که می‌خواهد با زنی ازدواج کند جایز است که به او نگاه کند، به‌شرط آنکه به قصد لذت بردن نباشد اگرچه می‌داند که به جهت نگاه‌کردن به او، لذت قهراً حاصل می‌شود. و به‌شرط آنکه احتمال بدهد که با نگاه‌کردن به او، بصیرت زیادتری پیدا می‌کند. و به‌شرط آنکه ازدواج آن زن بالفعل جایز باشد - نه مثل زن شوهردار و صاحب عدّه - و به‌شرط آنکه احتمال پیدا شدن توافق بر ازدواج را بدهد - نه آنکه بداند که آن زن خواستگاری او را رد می‌کند - و احتیاط (مستحب) آن است که به‌صورت و دست‌ها تا مچ و مو و نیکویی‌های او اکتفا نماید اگرچه اقوی آن است که به مُچ‌ها بلکه و بقیه جسد - غیر از عورت - تعدّی شود و احتیاط (مستحب) آن است که از پشت لباس نازک باشد، چنان که احتیاط (واجب) اگر اقوی نباشد - آن است که به موردی که قصد دارد با خصوص زنی که نگاه می‌کند ازدواج نماید، اکتفا شود پس این حکم (جواز نگاه) شامل موردی که به طور مطلق قصد ازدواج دارد و با این آزمایش و نگاه در صدد تعیین زوجه است نمی‌شود. [۲]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۲۶۳، کتاب النکاح، مسالة۲۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
۲.۳ - خواستگاری در حال احرامخواستگاری نمودن در حال احرام جایز است ولی احتیاط (مستحب) ترک آن است. [۳]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۴۴۳، کتاب الحج، القول فی تروک الاحرام، مسالة۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
۲.۴ - خواستگاری با ترک عمدی طواف نساءطواف نساء و دو رکعت آن واجب‌اند و رکن نمی‌باشند، پس اگر آنها را عمداً ترک نماید حجّش باطل نمی‌شود، اگر چه زن‌ها برایش حلال نمی‌شوند، بلکه احتیاط (واجب) آن است که عقد و خواستگاری و شهادت بر عقد، برایش حلال نمی‌شود. [۴]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۴۸۰، کتاب الحج، القول فیما یجب بعد اعمال منی، مسالة۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
۳ - سوالات زمان خواستگاریدر مرحله خواستگاری سه سوال مهم مطرح است: ۱. در چه شرایطی به خواستگاری برویم؟ ۲. با چه کسانی و چگونه به خواستگاری برویم؟ ۳. چه سوالاتی در جلسه خواستگاری یا جلسات بعدی مطرح نمائیم؟ ۳.۱ - پاسخ سوال اولدر شرایطی باید به خواستگاری برویم که هم خودمان و خانواده و هم طرف مقابل و خانواده‌اش از نظر روحی، روانی، زمانی، مادی، جسمی و...آمادگی داشته باشند، که برای روشن شدن این مطلب چند مثال می‌آوریم. مثال: دختر خانمی فردای خواستگاری امتحان دارد و از نظر روحی آرامش ندارد و در مجلس به راحتی نمی‌تواند با شما صحبت کند یا چند روز قبل یکی از بستگان آنها فوت کرده، اکنون وقت مناسبی برای خواستگاری نیست یا به طور غیر مستقیم متوجه شده‌اید خانواده دختر در شرایط فعلی از لحاظ مادی، آمادگی خواستگاری را ندارند و نمونه‌های دیگر که با کمی فکر کردن می‌توانید دریابید. ۳.۲ - پاسخ سوال دومهمراه بودن تنی چند از افراد ذیل ضروری است: والدین، خواهر، برادر بزرگتر، عمو، عمه، خاله و ریش سفید معتمد. البته به این نکته توجه کنید، هر چه جمعیت همراه بیشتر باشد دردسر آن بیشتر است، پس به حداقل اکتفا شود. در ضمن تنها رفتن پسر برای خواستگاری صحیح نیست و معمولاً مشکلاتی در پی دارد. مطلب دوم در مورد چگونگی خواستگاری؛ اینکه رعایت پاکیزگی کامل و ظاهری کاملاً آراسته و استعمال بوی خوش نیز لازم است و البته و صددرصد همراه داشتن دسته گل و خرید یک هدیه، زیرا بردن هدیه در روح زن تاثیر نیکو می‌گذارد و این عمل را دلیل صدق و علاقه مرد می‌شمارد و به این وسیله احساس شخصیت می‌کند و به تبع محبت و علاقه‌اش زیاد می‌گردد.» [۵]
امینی، ابراهیم، انتخاب همسر، انتشارات سازمان انجمن اولیاء و مربیان، چاپ سوم، ۱۳۷۹.
۳.۳ - پاسخ سوال سومدر این مرحله از چیزهایی سوال می‌شود که قبلاً جوابش را به دست نیاورده‌ایم و برای ما مخفی است. از این قبیل سوالات: ۱. چه انتظاری از همسر آینده‌ات داری که نوع پاسخ او می‌تواند برای شما مهم باشد؟ مثلاً طرف مقابل بگوید من از همسرم توقع دارم بلافاصله بعد از عقد ماشین مدل بالا برایم تهیه کند و یا..... ۲. همسر شما چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد که مطلوب شما باشد؟ ۳. اصلی‌ترین وظیفه زن و شوهر در مقابل یکدیگر چیست؟ ۴. آیا تصمیم به ادامه تحصیل دارید؟ ۵. هدف شما از ازدواج چیست؟ ۶. به ترتیب علاقه خود را به سرگرمی‌های زیر ذکر کنید. (شماره گذاری کنید.) ارتباط با دوستان و اقوام...مطالعه...رفتن به سینما...صحبت تلفنی...ورزش...گردش در خیابان...مسافرت...تماشای تلویزیون...ویدئو...بازی با رایانه.... ۷. سوال از مکان زندگی آینده و نحوه آن آیا مستقل باشد یا همراه خانواده پسر؟ ۸. نحوه معاشرت همسران با نامحرمان فامیل که با آنها احساس نزدیکی و خودمانی دارد. (دختر خاله، پسر خاله، پسر دائی، دختر دائی) ۹. میزان علاقه همسر خود را در مورد ارتباط داشتن با دوستان و فامیل بدانیم؟ [۶]
مقدس‌نیا، سید عبدالحامد، روانکاوی زنان و مردان در زندگی زناشوئی، انتشارات دلاوری، چاپ اول، ۱۳۸۰، ص۱۴۰-۱۳۲.
۱۰. نظر شما در مورد شرایط خاص....و شغل و کار من چیست؟ و آیا می‌توانید با آن سازگار شوید. ۱۱.و.... ۴ - محور گفتگوی حضوری ازدواجبا توجه به ضرورت حصول شناخت متقابل قبل از ازدواج، دیدار طرفین وگفتگوی مستقیم در قالب جلسه معارفه، از اهمیت خاصّی برخوردار می‌باشد. آنچه در چنین جلساتی باید مدّنظر قرار گیرد؛ دو محور اصلی است: ۱. رؤیت وضعیت ظاهری (دیدن چهره و وضعیت ظاهری در مراسم خواستگاری در مباحث خانواده از اهمیت بسیار برخوردار بوده و احکام فقهی خاصّی دارد که باید به کتب فقهی (احکام نگاه کردن) مراجعه شود.) ۲. گفتگو در مورد محورهای اساسی زندگی؛ به منظور آشنایی با دیدگاه و فراهم آوردن زمینه تفاهم در متن زندگی مشترک؛ از طریق طرح سؤال و دریافت پاسخ‌های مناسب. شایسته است این گفتگو، همراه با دقّت و حوصله و پرهیز از شتاب برگزار گردیده و به دور از تعارفات غیر معقول، سؤالات با کمال صراحت مطرح شده و پاسخ دهنده، ضمن احترام به دیدگاه‌ها و سؤالات؛ با کمال صداقت و دقّت و با پرهیز از طفره رفتن، جواب‌های کامل را ارائه نماید. و از داشتن حالت و وضعیت ظاهری تصنّعی و به کارگیری جملات و عباراتی که به طور معمول از آنها استفاده نمی‌شود، خودداری کند؛ ۴.۱ - نکات گفتگودر جهت هرچه مفیدتر بودن این گفتگو، توجه به نکات زیر لازم است: ۱- خواستگاری بیان رسمی تقاضای ازدواج است. ۲- نحوه خواستگاری، بستگی به عرف هر منطقه دارد. ۳- جلسه خواستگاری، جلسه ارزیابی صفات و خصوصیات یکدیگر است.صداقت در این‌جا بسیار حائز اهمیت است. ۴- در جلسه خواستگاری راجع به خصایص، اهداف، برنامه‌ها و سلایق و.....سوال نمایید. ۵- خواستگاری کردن هیچ تعهدی را برای طرفین ایجاد نمی‌کند یعنی طرفین به راحتی می‌توانند از ادامه رفت و آمد یا اقدامات بعدی خودداری نمایند. ۶- در جلسه خواستگاری ضمن توجه به اوصاف و خصایص طرف مقابل، خانواده او را نیز مدنظر و توجه قرار دهید. ۷- تعالیم دینی ما، اهمیت خاصی برای امر خواستگاری قائل شده، لذا دیدن و توجه به زیبایی و یا اوصاف ظاهری را چنانچه به قصد خواستگاری باشد بدون اشکال دانسته است. ۸- چنانچه قصد ادامه تحصیل، اشتغال به حرفه خاص، سکونت در شهر یا مکان خاص و غیره را دارید در جلسه خواستگاری مطرح نمائید. ۹- در بین گفتگو، سعی نکنید علّت انتخاب فرد مورد نظر را برای خواستگاری (به صورت پیدا یا ناپیدا) بیان کنید. ۱۰- نباید نسبت به پاسخ‌ها حسّاسیت نشان داد یا زود قضاوت کرد، چون ممکن است پاسخ‌دهنده از واقع‌گویی صرف‌نظر کند. ۱۱- سعی کنید نکات مثبت و منفی فرد مورد نظر را حین جلسه یا پس از آن یادداشت نمایید تا در مرحله تصمیم گیری مورد ارزیابی قرار گیرد. ۱۲- توجّه داشته باشید که خوبی‌ها هیچ‌گاه در یک فرد جمع نمی‌شود. باید فرد مورد نظر را در مجموع مورد ارزیابی قرار دهید. ۱۳- اگر به جهت مشاهده اشکال یا عیبی، به این تصمیم رسیدید که پیوند حاصل نشود؛ حتما آن اشکال را مخفی نمایید. ۵ - چند تذکربا در نظر گرفتن تذکرات زیر، بخشی از محورهای لازم برای سؤال و جواب در خواستگاری به قرار زیر است: تذکر۱. لازم نیست تمام سؤالات مندرج در این مجموعه مطرح گردد. ممکن است لازم باشد برخی از آنها را حذف و یا سؤالاتی را به آن بیفزایید تا نمای شفافی از فرد مورد نظر به دست آید. تذکر۲. رعایت ترتیب سؤالات لزومی ندارد؛ بلکه بهتر است به طور پراکنده سؤال شود؛ تا به صورت ناپیدا صحبت‌های لازم مطرح گردد. تذکر۳. طرح سؤالات نباید به صورت بازجویی انجام گیرد؛ زیرا ممکن است تاثیر نامطلوبی داشته باشد. ۶ - سوالات تخصصیچند مورد از سوالات تخصصی و نسبتا مهم که می‌شود در جلسه خاستگاری مطرح کرد: ۶.۱ - مسائل شخصی۱. میزان تحصیلات خود را بیان کنید. به چه دلیل در این سطح تحصیل کرده‌اید؟ رشته تحصیلی شما کدام است؟ چرا در این رشته تحصیل کرده‌اید؟ دیدگاه خود را در مورد تحصیل بانوان، میزان و رشته‌های متناسب ذکر کنید. ۲. میزان علاقه و مطالعات خود را در زمینه کتب و جراید بیان کنید. موضوعات مورد علاقه‌تان کدامند؟ ۳. آیا تاکنون تحقیق یا تألیف داشته‌اید؟ ۴. نظر شما در مورد خانه‌داری خانم‌ها چیست؟ ۵. تا چه حدّ با خانه‌داری آشنایی دارید؟ تجربیات خود را ذکر کنید. ۶. در مورد اشتغال بانوان در خارج از منزل، چه دیدگاهی دارید؟ ۷. تا چه حدّ از رسانه‌های گروهی استفاده می‌کنید؟ چه موضوعاتی را دنبال می‌کنید؟ ۸. نظر شما در مورد موسیقی چیست؟ آیا علاقه دارید؟ آیا موسیقی گوش می‌دهید؟ کدام نوع را؟ ۹. آیا در مورد احکام فقهی و شرعی موسیقی مطالعه‌ای داشته‌اید؟ ۱۰. نظر کلّی شما در مورد تفریح، مسافرت، ورزش و حضور در اجتماع چیست؟ در چه حدّ به این امور می‌پردازید؟ چرا؟ ۱۱. چرا در این شهر مقیم هستید؟ مدّت اقامتتان چه قدر است؟ در کدام محلّه‌ها ساکن بوده‌اید؟ ۱۲. قبلاً در کدام شهر اقامت داشته‌اید؟ دلیل مهاجرت شما چه بوده است؟ ۱۳. آیا از سلامت جسمی برخوردار هستید؟ آیا تا به حال بیماری سختی داشته‌اید؟ ۱۴. متولد چه سالی هستید؟ ۱۵. روند تحصیل خود، فراز و نشیب‌ها، تغییر رشته، ترک تحصیل، موفقیت ویژه‌ای که داشته‌اید و....را شرح دهید. ۱۶. در مورد محل‌های تحصیل خود، علّت جابه‌جایی و....توصیح دهید. ۱۷. ویژگی‌های روحی خود را در زمینه عصبانیت، پرخاشگری، آرامش، حسّاسیت و....توضیح دهید. شدّت و نوع عکس‌العمل خود را در هر یک از این حالات بیان کنید. ۱۸. میزان مطلوب نظم و انضباط از دیدگاه شما چه قدر است؟ خودتان چه قدر مقید هستید؟ تا چه حد بی نظمی را تحمل می‌کنید و چه توقعی از همسرتان دارید؟ ۱۹. در زمینه غم و شادی، تاچه حد تاثیرپذیر هستید؟ ۲۰. نظر شما در مورد انتقاد چیست؟ آیا انتقاد‌پذیر هستید؟ در چه شرایطی؟ چگونه از دیگران انتقاد می‌کنید؟ ۲۱. میزان رضایت شما از وضعیت موجود خودتان تا چه حدّ است؟ ۲۲. آیا احساس حقارت، خود باختگی، شکست، از خودگریزی و....دارید؟ ۶.۲ - امور مذهبی۱. مذهب شما چیست؟ تا چه حدّ به آن معتقدید؟ ۲. دیدگاه شما راجع به مذهب و افراد مذهبی (تیپ‌های مختلف) چیست؟ اگر ممکن است، علّت این دیدگاه را توضیح دهید؟ ۳. نظر شما در مورد حجاب، لزوم رعایت و میزان مطلوب آن چیست؟ تا چه حدّ حجاب را رعایت می‌کنید؟ ۴. آیا حاضرید پس از ازدواج حجاب بهتری داشته باشید؟ چرا؟ ۶.۳ - خصوصیات روحی و عاطفی۱. نسبت به انسان‌ها چه دیدگاهی دارید؟ نوع دوستی، تکریم و تحقیر انسان‌ها را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ ۲. تا چه حدّ از قدرت تصمیم‌گیری برخوردارید؟ مواردی از تصمیم‌گیری‌های مهمّ خود را ذکر کنید. ۳. چنانچه به وسواس مبتلا هستید؛ میزان، سابقه، دلیل ابتلا و نوع واکنش خود را توضیح دهید. ۴. تعریف شما از خونسردی چیست؟ آیا خود را خونسرد می‌دانید؟ مواردی از خونسردی‌های خود را ذکر کنید. ۶.۴ - وضعیت اقتصادی۱. در مورد شغل فعلی و سابق خود توضیح دهید. ۲. وضعیت مالی خود را از حیث میزان درآمد، پس‌انداز، طلب و بدهی، هزینه، افراد تحت تکفّل و....شرح دهید. ۶.۵ - زندگی آینده۱. دیدگاهتان را درباره عامل موفقیت در زندگی مشترک شرح دهید. ۲. دیدگاهتان را درباره ارزش‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و....بیان کنید. ۳. در مورد سازگاری اجتماعی در محیط خانواده، محل کار، برخورد با اقوام و دوستان و....دیدگاه شما چگونه است و چه عواملی را عامل کمک به این سازگاری می‌دانید. ۴. نظر کلّی شما درباره مهریه (میزان، مطالبه، تعیین کننده، تاثیر آن در زندگی و....) چیست؟ ۵. دیدگاهتان را درباره اطاعت از شوهر بیان کنید. ۶.۶ - الگوی خانوادگی۱. طرز تفکّر اجتماعی و فرهنگی خانواده شما چگونه است؟ ۲. درباره وضعیت مالی خانواده‌تان توضیح دهید. ۳. اعضای خانواده شما از لحاظ فکری، مذهبی، اقتصادی و روابط تا چه حدّ با یکدیگر همگرایی دارند و میزان اختلاف سلیقه آنان چه قدر است؟ ۴. وضعیت مذهبی اعضای خانواده خود را بیان کنید. ۵. ارتباطات اجتماعی خانواده شما، چگونه و با چه افرادی است؟ ۶. درباره اعضای خانواده (تعداد، نسبت و وضعیت تحصیلی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و....آنان) توضیح دهید. [۷]
مدیریت تربیتی مؤسسه امام خمینی، رهنمودهایی برای ازدواج جوانان، قم، ۱۳۸۴ش، ص۶۱-۶۴.
[۸]
رهنمودهایی برای ازدواج جوانان، مؤسسه امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه).
۷ - پانویس
۸ - منبع• سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «جلسه خواستگاری»، تاریخ بازیابی۹۵/۸/۱۲. • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی رده‌های این صفحه : آداب ازدواج | آداب اسلامی | اخلاق اسلامی | ازدواج | جوانان | دیدگاه های فقهی امام خمینی | مقالات اندیشه قم
|